دریاچه هامون

دریاچه و تالاب بین‌المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه، هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران است. دریاچه و تالاب هامون در استان سیستان و بلوچستان واقع شده‌اند. این دریاچه از سه دریاچه کوچک به نام‌های هامون پوزک، هامون سابوری و هامون هیرمند تشکیل شده‌است که در زمان فراوانی آب به هم می‌پیوندند و دریاچه مشترک هامون بین افغانستان و ایران را تشکیل می‌دهند. رودخانه هیرمند شریان اصلی ورود به هامون و رودخانه‌های خاش‌رود، فراه، هاروت‌رود، شوررود، حسین‌آباد و نهبندان به هامون می‌ریزند.

وسعت دریاچه هامون در زمان پرآبی ۵۶۶۰ کیلومتر مربع است که از این مقدار ۳۸۲۰ کیلومتر مربع متعلق به ایران و بقیه متعلق به افغانستان است. با این اوصاف، دریاچه هامون وابسته به رودخانه هیرمند است و این وابستگی باعث شده تا هرگونه نوسانات در میزان آب آن، مشکلاتی را برای کل سیستم به وجود آورد.

تالاب هامون در چهارمین کنگره جهانی ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره که روزهای پایانی سال ۱۳۹۴ در لیما پایتخت پرو برگزار شد، توسط یونسکو به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت شد و بدین ترتیب تعداد ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران به ۱۲ مورد افزایش یافت.

نام‌های دیگر

نام دریاچه هامون در اوستا کانس اویا یا کس‌اُیا یا کَنسو، در پهلوی کیانسی یا کیانسیه یا کیانسه و شاهنامه فردوسی دریاچه زره و در نوشته‌های فارسی زرتشتی کانفسه آمده‌است. برای جایگاه این دریاچه در اساطیر ایران باستان به کیانسی رجوع کنید.

حوضه آبریز

رودخانه‌های هیرمند به همراه خاش‌رود، فراه، هاروت‌رود، شوررود، حسین‌آباد و نهبندان به دریاچه هامون می‌ریزند. رود هیرمند، از رودهای پرآب فلات ایران، اصلی‌ترین رود در حوضه آبریز دریاچه هامون است که از بلندیهای کوه‌های بابا در ۴۰ کیلومتری غرب کابل از رشته کوه هندوکش در افغانستان سرچشمه می‌گیرد و پس از مسافت ۱۱۰۰ کیلومتر وارد دریاچه هامون می‌شود.

حقابه از هیرمند

حقابه ایران از هیرمند، به دادخواست حقوقی ایران از آب رودخانه هیرمند در منطقه سیستان اشاره دارد. پس از شکست گفتگوهای بسیار میان سران حکومتی ایران و افغانستان در سال‌های ۱۳۰۹ و ۱۳۲۷، با رأی کمیسیون بررسی حقآبه هیرمند به نام به کمیسیون دلتا، قراردادی در سال ۱۳۵۱ میان امیرعباس هویدا، نخست وزیر وقت ایران و موسی شفیق، نخست وزیر وقت افغانستان در کابل به امضاء رسید و مقرر شد در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب (معادل ۸۵۰ میلیون مترمکعب در سال) سهم سیستان و دریاچه هامون باشد.

با وجود انعقاد این قرارداد، از سال‌های پایانی دهه ۱۳۷۰ و هم‌زمان با کاهش بارش‌ها و خشکسالی، میزان ورودی آب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون مرتباً کاهش یافت. پمپاز و انتقال آب هامون توسط خط لوله به زاهدان و انتقال و ذخیره آب در چاه‌های نیمه زابل و همچنین استفاده از حق آبه هامون جهت کشاورزی در زابل از دلایل اصلی خشک شدن هامون می‌باشد. نبود دولتی مقتدر در افغانستان، ساخت سد کجکی بر روی هیرمند، نصب و به‌کارگیری انواع پمپ در مسیر رودخانه هیرمند جهت کشاورزی توسط کشاورزان افغان، خشک شدن دریاچه هامون را در پی داشته‌است. این مسئله موجب قطع شدن منبع معاش ۴۰۰ هزار سیستانی، کاهش قابل ملاحظه پرندگان بومی سیستان، رو به انقراض نهادن گاو سیستانی، بروز فقر و نا امنی‌های پیامد آن، مهاجرت گسترده سیستانیان به مناطق شمالی کشور و زوال روزافزون صنایع دستی سیستان شده‌است.

در ادبیات و اسطوره‌شناسی

در ادبیات و اسطوره شناسی ایران کهن، دریاچه هامون از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، به ویژه در مباحث فرجام‌شناسی دین زرتشتی. در اوستا بارها به این دریاچه اشاره شده‌است. کنار این دریاچه کوه اوشیدا (اوشیدم یا اوشیدر) قرار دارد که در واقع کوهی بوده‌است که بر فراز آن بر زرتشت پیامبر وحی نازل می‌شده است. هم اکنون به نام کوه خواجه نیز معروف است. بسیاری از مورخین با توجه به کوه اوشیدر و دریای کیانسه و سایر اسناد موجود خاستگاه آیین زرتشت را سیستان می‌دانند. این کوه اولین خاستگاه ادیان و ائین‌های پسا اسطوره‌ای می‌باشد و خاستگاه آئین زروانی است که دوازده هزار سال قدمت دارد؛ و در این دین علاوه بر اهورا اهریمن هم مورد ستایش قرار میگرد و خاندان گلپری و مراد که نو مسلمان شده هستند بازماندگان این قوم (زروانی‌ها) می‌باشند و ساکن حاشیه در یاچه هامون هستند.

دریاچه هامون در تاریخ

تیمورلنگ نیز از این دریاچه چنین یاد می‌کند:امیر سیستان مرا سوار برکشتی کرد و روی دریاچه هامون گردش داد و به من گفت که در دوره رستم وسعت این دریا بیش از این بود که می‌بینی. مؤلف حدودالعالم می‌نویسد:دریای زره به سیستان است که گرد آن سی فرسنگ است، اندر پهنای او هشت فرسنگ وگاه آب این دریا چندان بود که از رودی خیزد که از کرمان بگذرد و به دریای اعظم ریزد.

در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۹۴ «سعید محمودی» مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سیستان و بلوچستان از تلاش‌ها و رایزنی‌هایی برای ثبت تالاب هامون به عنوان ذخیرگاه زیست کره مشترک بین ایران و افغانستان در یونسکو خبر داد. وی تصریح کرد: برای حفاظت از تالاب بین‌المللی هامون سلسله اقدامات ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی انجام شده و همچنان ادامه دارد که ثبت آن در یونسکو به عنوان ذخیرگاه زیست کره یکی از این فعالیت‌های در حال اجرا است. با معرفی هامون به عنوان ذخیرگاه زیست کره مرزی بودجه‌های بین‌المللی برای مدیریت تالاب افزایش می‌یابد و موضوع حق آبه هامون با جدیت بیشتری دنبال می‌شود. در زمان حمله تیمور به سیستان سیفور زروانی رهبر زروانی‌ها راه شکستن سد سیستان را به تیمور آموخت و به او گفت در صورتی که این سد بشکند سیستان نابود و سیستانیان خواهند مرد و او (تیمور) فاتح سیستان خواهد شد و سیستان از شر دیوهای مهاجم و فراریان ایران که بر آن مستولی شده‌اند نجات خواهد یافت. تیمور چنین کرد و همه مردمان کشته شدند به جز زروانی‌ها که سوار بر توتن‌های خود از غرقه شدن نجات یافتند. زروانی‌ها به دلیل این ماجرای تاریخی همیشه اقلیت دینی خطرناک و خائن که به کفر و شیطان‌پرستی مشغولند قلمداد می‌شدند و سال‌ها بعد در ۱۳۰۳ خورشیدی مراد نوری و سامیار نوری که از زروانیان اهریمنی بودند و بزرگان زروانی‌ها از ترس جان و پس از محاصره توسط مسلمین مسلمان شده و آتشگاه آن‌ها بر کوه اوشیدا خاموش و متروک گردید. وزروانیان اهورایی هم به زندگی در سکوت ادامه دادند.

وضعیت کنونی

دریاچه هامون مدت‌هاست با بحران بی‌آبی روبه‌روست و خشک‌شدن بخش‌های وسیعی از آن موجب به‌وجود آمدن مشکلات مختلف زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی در سطح منطقه شده‌است.

در اردیبهشت سال ۱۳۹۳ و با جاری‌شدن سیلاب از افغانستان، دریاچه هامون پس از ۱۵ سال آب‌گیری شد. با این‌حال کارشناسان محیط زیست در سیستان و بلوچستان هشدار می‌دهند احیای دریاچه هامون موقتی است و خطر خشک‌شدن، هم‌چنان این تالاب بین‌المللی را تهدید می‌کند.

جستارهای وابسته

  • سد کجکی
  • حقابه ایران از هیرمند
  • سیستان
  • بند سلما
  • هری‌رود

منابع

  • دریاچه هامون - چاپ۱۳۸۰ - ناشر روابط عمومی دانشگاه زابل
  • کتاب منم تیمور جهانگشا، ترجمه ذبیح ا.. منصوری - تهران -چاپ مروی - ۱۳۶۹ -ص۹۲
در دسته های زیر لیست شده است:
ارسال نظر
نکات و نکات
ترتیب توسط:
هنوز هیچ نکاتی و نکات مربوط به دریاچه هامون موجود نیست. شاید شما اولین کسی باشید که می توانید اطلاعات مفیدی را برای مسافران خود ارسال کنید؟ :)
Rubba Luxury Yatch

شروع $338

Atana Musandam Resort

شروع $148

Atana Khasab Hotel

شروع $117

Khasab Hotel

شروع $63

Khasab Musandam Dhow Cruise & Camping

شروع $186

Khasab Beach Camping

شروع $277

مناظر توصیه شده در این نزدیکی هست

همه را ببین همه را ببین
به لیست دلخواه اضافه کنید
من اینجا بوده ام
ملاقات کرد
شهر سوخته

شهر سوخته نام بقایای شهری باستانی است که در ۵۶ کیلومتری زابل در استا

به لیست دلخواه اضافه کنید
من اینجا بوده ام
ملاقات کرد
کوه خواجه

Mount Khwaja or Mount Khwajeh (locally: Kuh-e Khvājeh) is a

جاذبه های گردشگری مشابه

همه را ببین همه را ببین
به لیست دلخواه اضافه کنید
من اینجا بوده ام
ملاقات کرد
Jökulsárlón

Jökulsárlón is the best known and the largest of a number of gl

به لیست دلخواه اضافه کنید
من اینجا بوده ام
ملاقات کرد
Lake Pukaki

Lake Pukaki is the largest of three roughly parallel alpine lakes

به لیست دلخواه اضافه کنید
من اینجا بوده ام
ملاقات کرد
Minnewater

Minnewater or Love Lake is a lake in the center of Bruges, Belgium

به لیست دلخواه اضافه کنید
من اینجا بوده ام
ملاقات کرد
Meiktila Lake

Lake Meiktila (Burmese: မိတ္ထီလာကန် ]) is a lake located near Meiktila

به لیست دلخواه اضافه کنید
من اینجا بوده ام
ملاقات کرد
Dique do Tororó

O Dique do Tororó é o único manancial natural da cidade de Sa

همه مکان های مشابه را مشاهده کنید