صومعه خور ویراپ (به ارمنی: Խոր վիրապի վանք) (به انگلیسی: Khor Virap Monastery) خور ویراپ (به معنی گودال عمیق و یا "چاه عمیق) صومعه‌ای وابسته به کلیسای ارمنی بوده که در دشت آرارات ارمنستان، در نزدیکی مرز با ترکیه واقع شده است. این صومعه حوزه علمیه دینی و محل اقامت کاتولیکوس ارمنستان می‌باشد. در نزدیکی این ساختمان کلیسایی مربوط به قرن ۱۱ قرار دارد.
اهمیت این صومعه بویژه در آنست که گریگور روشنگر که مسیح باوری را به ارمنستان آورد به مدت ۱۳ سال در آن مکان زندانی بوده است. این صومعه هم اکنون یکی از زیارتگاه‌های اصلی ارامنه می‌باشد و از اماکن مذهبی ارمنستان به شمار می‌رود. امکانات صومعه خور ویراپ بسیار جالب توجه و شامل سیستم گرمایشی و حمام است. در نزدیکی این ساختمان کلیسایی مربوط به قرن ۱۱ قرار دارد.
صومعه خور ویراپ در نقطه صفر مرزی بین ارمنستان و ترکیه قرار دارد این بنا در زمان فرمانروایی دودمان ایرانی اشکانیان بر ارمنستان در دامنه کوه تاریخی آرارات در ارتفاعی معادل ۲۳۰۰ متر از سطح دریا ساخته شده است و ساخت آن به قرن ۷ بر می‌گردد.این صومعه که در مکان پایتخت کهن ارمنستان یعنی شهر آرتاشات بنا شده بود در آن زمان همچون زندان بکار میرفته است. این صومعه سیاهچالی گود و هولناک دارد و خود واژه ارمنی خور ویراپ هم به معنی سیاهچال است.
ارمنستان اولین کشور در جهان بود که اعلام شد یک ملت مسیحی است. کلیسای کوچک در ابتدا در سال ۶۴۲ میلادی در منطقه از Virap Kirat ساخته شده نرسس سوم سازنده آن را به عنوان نشانه ستایش سنت گریگوری برپاساخت و در طول قرن‌ها بارها و بارها بازسازی شده است. در سال ۱۶۶۲، کلیسای کوچک بزرگتر به نام "آستوآتسین مقدس" (مادر مقدس خدا) در اطراف خرابه‌های کلیسای کوچک قدیمی، صومعه، سالن ناهار خوری و حجره راهبان ساخته شد.
گریگور فرزند آناک از خاندان ایرانی پارت بود که پس از کشته شدن پدرش، توسط دایه خود به بیزانس برده شد و بدین ترتیب در محیطی مسیحی پرورش یافت. گریگور همراه تیرداد سوم پسر خسرو پادشاه ارمنستان پس از مرگ خسرو، به قصد تصاحب تاج و تخت پدر به ارمنستان آمد. تیرداد پس از غلبه بر پادشاه ساسانی و تصرف ارمنستان، روزی همراه ملازمان خود از نیایشگاه آناهید دیدار کرد تا به اتفاق همراهان قوچ‌هایی قربانی کنند. هنگامی که نوبت گریگور رسید او از این کار خودداری ورزید و بدین ترتیب سبب خشم پادشاه شد. بدستور پادشاه گریگور را به سیاهچال خور ویراپ انداختند.
سنت گرگوری روشنگر، در ابتدا برای ۱۳ سال در محل سیاه چاله‌ای اکنون صومعه خورویراپ به معنای “قلعه‌ای در ابرها” است زندانی شد و پس از آن به استاد دینی پادشاه تبدیل شد، و او رهبر فعالیت‌های تبلیغی در کشور در سال ۳۰۱ شد. صومعه خورویراپ و بین دو سیاه چاله قرار گرفته است. این صومعه نیز مورد توجه بسیاری از توریستان و گردشگران قرار گرفته که از آن بازدید می‌کنند.
شاپور دوم شاهنشاه ایران، شهر آرتاشات را ویران ساخت و خسرو سوم پایتخت ارمنستان را به شهر دوین منتقل نمود.
ارگ شهر آرتاشات بر روی همین تپه صومعه خور ویراپ قرار داشته و خور ویراپ که زندان سلطنتی بوده در درون آن ارگ بوده است.
خور ویراپ در سده ۱۳ حکم مدرسه علمیه را پیدا کرد و ۴۰ طلبه دانش‌های دینی مسیحی در آن درس می‌خواندند اما اکنون متروکه شده است.
کوه آرارات هم اکنون بطور کامل در ترکیه قرار دارد اما در اوایل حکومت رضاشاه پهلوی یک جبهه از این کوه متعلق به ایران بود. از آنجا که شورشیان کرد ترکیه همیشه برای گریز از بخش ایرانی کوه آرارات بهره می‌گرفتند، دولت ترکیه به رضاشاه پیشنهاد تاخت زمین نمود. رضاشاه هم پذیرفت و ترکیه منطقه قُطور واقع در کوه‌های خوی را به ایران داد و ایران هم بخش ایرانی آرارات را به ترکیه واگذار کرد. هم اکنون منظره کامل کوه آرارات از نقطه شمالغربی ایران هم بخوبی پیداست.
